Józef II Habsburg (1780-1790) – życiorys
Spośród wszystkich Habsburgów z całą pewnością Józef II najpełniej uosabiał ducha Oświecenia. Urodzony w roku 1741 jako najstarszy syn cesarzowej Marii Teresy, od najmłodszych lat był przygotowywany do swej roli. Po śmierci ojca w 1765 r. matka mianowała go swym koregentem, a od roku 1780 rządzi! samodzielnie. Choć jego zapał reformatorski przewyższał przedsięwzięcia wszystkich poprzedników razem wziętych – ocenia się, że opracował 6000 dekretów i 11 000 ustaw – w wielu przypadkach kontynuował tylko prace rozpoczęte przez matkę.
Najsłynniejsze z jego reformatorskich posunięć to Toleranzpatent z 1781 r., który przyznawał swobodę kultu religijnego niekatolikom, a ponadto uchylał liczne restrykcje nałożone na Żydów. Wydalił z Austrii jezuitów, równocześnie rozwiązując i wyprzedając czterysta kontemplacyjnych lub „próżniaczych” klasztorów. Prowadząc taką politykę naraził się na oburzenie władz kościelnych (łącznie z papieżem Piusem VI), przy czym sam pozostał gorliwym katolikiem – zmierzał tylko do ograniczenia władzy Kościoła w życiu świeckim, zyskując więcej swobody dla siebie i administracji. Inne dekrety miały bardziej altruistyczne motywy: zniesiono uprzywilejowanie arystokracji wobec prawa, a łamiący prawo hrabia mógł zostać skazany na zamiatanie ulic, podobnie jak było od wieków z przestępcami z ludu. Do najbardziej znanych przedsięwzięć należało udostępnienie wszystkim królewskich ogrodów Prateru i Augarten we Wiedniu i umożliwienie odwiedzania nadwornej opery także publiczności spoza arystokracji.
Dekrety Józefa dotyczyły nie tylko ludu. Za czasów jego panowania życie dworskie zostało pozbawiony wystawności, a ceremoniały zanikły. Jednym z pierwszych dekretów, jeszcze jako koregent, zniósł cesarskie urodziny i inne uroczystości obchodzone w liczbie czterdziestu rocznie. Nosił proste, niemal mieszczańskie stroje, osobiście powoził dwuosobową dorożką i często widziano go wśród ludzi. Zostawszy regentem majątek osobisty przekazał do państwowego skarbca i podobnego aktu zażądał od brata, Leopolda, nie wzbudzając bynajmniej jego entuzjazmu. Przez większość życia mieszkał w malej oficynie w Augarten, zamykając część Hofburga i Schonbrunnu, aby zmniejszyć koszty ich utrzymania.
Pomimo reformatorskiej polityki, Józef był despotą, który nie słuchał żadnych rad i ingerował w prywatność podanych, bynajmniej nie zdobywając sobie tym ich serc. Zabronił noszenia gorsetów ze względów zdrowotnych; opartego na przesadzie zwyczaju bicia w dzwony, aby oddalić błyskawice; przyodziewania wizerunków świętych w prawdziwe ubrania oraz wypiekania ciastek miodowych (uważał, że wpływają niekorzystnie na trawienie). Znacznie bardziej znany jest wydany przez niego zakaz używania trumien – ze względu na niewielką ilość lasów nakazał, by zmarłych na cmentarz transportowano w trumnach wielokrotnego użytku i grzebano w płóciennych workach, aby przyśpieszyć rozkład, znowu ze względów zdrowotnych. Wydał tak wiele dekretów, że tylko niewiele z nich można było wprowadzić w życie, a większość została uchylona, gdy tylko zakończył panowanie.
„Jako mężczyzna ma największe zalety i talenty, jako książę będzie miał ciągłe erekcje bez zaspokojenia. Jego rządy będą przypominać nieustanny priapizm” – wbrew przewidywaniom księcia de Ligne, cesarska żona była wiecznie nieusatysfakcjonowana. Choć Józef niewątpliwie kochał swą pierwsza żonę, Izabellę Parmeńską, ona interesowała się wyłącznie jego siostrą, Marią Krystyną. Izabella zmarła na ospę w 1763 r., urodziwszy wcześniej dwie córki, z których żadna nie dożyła dorosłego wieku. Jego drugi związek z Marią Józefiną z Bawarii nie był małżeństwem z miłości. „Jest niska, przysadzista, bez najmniejszego pozoru uroku. Jej twarz pokrywają krosty i pryszcze. Jej zęby są okropne”, zwierzał się przyjacielowi po pierwszym z nią spotkaniu. Odnosił się do niej bardzo szorstko i ulgą była dla niej śmierć, zmarła w 1767 r., także na ospę. Nie ożenił się już po raz kolejny, nie miał kochanki. Prowadził kawalerskie życie aż do śmierci w 1790 r. w wieku zaledwie 48 lat.